Το 2008, πριν από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, είχα ξεκινήσει μια προσπάθεια χαρτογράφησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ελληνικών ΜΜΕ. Το άρθρο που ανέβασα σε αυτό το ιστολόγιο τότε προκάλεσε αρκετά σχόλια και το παρακάτω απλοποιημένο σχήμα συγκέντρωσης που το συνόδευε κυκλοφόρησε αρκετά.
.
Το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι ο έλεγχος των ΜΜΕ στην Ελλάδα ασκείται από μια δεκάδα χρηματιστικών πόλων/οικογενειών των οποίων τα συμφέροντα έχουν διακλαδώσεις στο σύνολο σχεδόν της οικονομίας.
Οι σχέσεις των παραγόντων αυτών χαρακτηρίζονται καταρχήν από έναν οξύ ανταγωνισμό σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς αλλά ταυτόχρονα από κοινά συμφέροντα σε άλλους.
Η διαμόρφωση αυτή καταλήγει σε προσωρινές συγκρούσεις και συμμαχίες των οποίων οι πρωταγωνιστές εναλλάσσονται χωρίς όμως να επηρεάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του επικοινωνιακού συστήματος στο σύνολο του.
Εκείνη η δουλειά κυκλοφόρησε σε μορφή εκτενούς κεφαλαίου στο συλλογικό τόμο Ο κόσμος της Τηλεόρασης, υπό την επιμέλεια της Ιωάννας Βώβου, στις Εκδόσεις Ηρόδοτος.
Αργότερα κυκλοφόρησαν κι άλλοι χάρτες όπως ο παρακάτω ο οποίος είναι πολύ καλύτερος ως προς τη πληρότητα και την λεπτομέρεια του αλλά πάσχει λίγο από γραφιστικής άποψης. Ακόμη είναι αγνώστου δημιουργού και ημερομηνίας. Μου τον έστειλαν με αφορμή αυτό το ποστ εχθές από εδώ. Αν κάποιος γνωρίζει την πηγή ας πει να βάλω.
Πέντε χρόνια μετά την πρώτη μου προσπάθεια, εν μέσω κρίσης, επανέλαβα την άσκηση ....
χαρτογράφησης με στόχο να δω αν κάτι άλλαξε στη δομή του ελληνικού μηντιακού συστήματος και στις σχέσεις του με την οικονομική εξουσία.
Όπως μπορείτε να δείτε στον παρακάτω χάρτη τα βασικά χαρακτηριστικά παραμένουν ίδια. Το ελληνικό μηντιακό σύστημα αρθρώνεται γύρω από τον ίδιο μικρό αριθμό χρηματιστικών πόλων/οικογενειών.
Επεξήγηση του χάρτη: τα ανθρωπόμορφα σχήματα συμβολίζουν άτομα ή οικογένειες που έχουν υπό τον έλεγχο τους ΜΜΕ, τα παραλληλόγραμμα συμβολίζουν έντυπα και ραδιόφωνα, τα τετράγωνα συμβολίζουν τηλεοπτικά κανάλια, τα δεκάγωνα εταιρείες ή συγκροτήματα του τομέα των ΜΜΕ και της πολιτιστική βιομηχανίας, τα διαφανή δεκάγωνα συμβολίζουν εταιρείες ή συγκροτήματα εκτός του τομέα, οι συνεχείς γραμμές συμβολίζουν σχέσεις ιδιοκτησίας ή συμμετοχής, οι διακεκομμένες γραμμές συμβολίζουν άλλου είδους σχέσεις ή πρώην συμμετοχές. Ο πίνακας έγινε με το πρόγραμμα Creatly. Τα δεδομένα έχουν συλλεχθεί μέσω ΕΣΡ και από τον Τύπο. Eδώ μπορείτε να κατεβάσετε το χάρτη σε μορφή PDF με μεγαλύτερη ευκρίνεια. Ο χάρτης είναι work in progress, οπότε παρατηρήσεις και διορθώσεις είναι ευπρόσδεκτες.
Υπάρχουν βέβαια και κάποιες αλλαγές σε σχέση με το 2008.
Η πρώτη από αυτές είναι η ενίσχυση του εφοπλιστικού λόμπι. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι εφοπλιστές επηρεάζονται πολύ λίγο εώς ελάχιστα από την κατάσταση στην ελληνική οικονομία. Αυτό τους επιτρέπει να έχουν υψηλή ρευστότητα εν μέσω κρίσης την οποία επενδύουν και στα ΜΜΕ.
Η δεύτερη αλλαγή είναι το γεγονός ότι τουλάχιστον τέσσερις από τους μεγαλοπαράγοντες των ΜΜΕ είναι υπόδικοι ή φυγόδικοι (Κουρής, Γιαννίκος, Κυριακίδης, Λαυρεντιάδης), σημάδι ότι οι καιροί είναι δύσκολοι ακόμη και για τέτοιου είδους πολυτάλαντους επιχειρηματίες.
Η τρίτη αλλαγή σε σχέση με το 2008 είναι η ανάδειξη του διαδικτύου ως βασικού επικοινωνιακού και οικονομικού επίδικου για την οικονομική εξουσία στην Ελλάδα.
Παρατηρείται μάλιστα το φαινόμενο οι γόνοι πλούσιων οικογενειών να δημιουργούν εταιρείες που παράγουν ενημερωτικούς και ψυχαγωγικούς ιστότοπους (Κοπελούζος, Γιαννακόπουλος κλπ.).
Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και μεγαλοδημοσιογράφοι όπως ο Χατζηνικολάου, ο Ευαγγελάτος και ο Τριανταφυλλόπουλος οι οποίοι δημιούργησαν δημοφιλείς ιστότοπους τα τελευταία χρόνια.
Η τέταρτη αλλαγή σε σχέση με το 2008 είναι η εκατόμβη που επήρθε στις μηντιακές ναυαρχίδες των εν λόγω συγκροτημάτων λόγω της οικονομικής συγκυρίας: χιλιάδες απολύσεις, εκκαθαρίσεις επιχειρήσεων, μη πληρωμή δεδουλευμένων κλπ.
Στην εποχή των ισχνών αγελάδων τα αφεντικά των ελληνικών ΜΜΕ έδειξαν το πιο σκληρό και εκδικητικό του πρόσωπο προς τους εργαζομένους και τους συνεργάτες τους.
Η στρατηγική που φαίνεται να υιοθετούν πλέον είναι η αναδίπλωση τους σε δραστηριότητες οι οποίες είτε μπορούν στο μέλλον να αποφέρουν κέρδη μετά από τη βίαιη αναπροσαρμογή στα νέα δεδομένα (πχ. ραδιόφωνα με χαμηλό κόστος λειτουργίας), είτε συνεχίζουν να είναι χρήσιμες ως μέσα πίεσης προς την πολιτική εξουσία και χειραγώγησης της κοινής γνώμης (ζημιογόνα κανάλια και εφημερίδες).
Αυτό εξηγεί για παράδειγμα την επικείμενη, ιδιαίτερα οδυνηρή, ανακεφαλαιοποίηση του Μέγκα στην οποία θα συμμετέχουν Ψυχάρης, Μπόμπολας και Βαρδινογιάννης η οποία αναμένεται να τους κοστίσει 15 με 20 εκ. Ευρώ.
Τέλος, στην σημερινή συγκυρία ενισχύεται ο ρόλος των τραπεζών οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις προχωρούν σε πλειστηριασμούς ΜΜΕ που ήλθαν στα χέρια τους λόγω χρεών των ιδιοκτητών. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οι πλειστηριασμοί αφορούν και (ληγμένες) άδειες εκμετάλλευσης δημόσιων συχνοτήτων.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται καθαρά ότι υπό τις παρούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει με υγιή τρόπο η δημόσια σφαίρα.
Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα υπάρχει πλέον πλήρης αδυναμία επαρκούς και αντικειμενικής ενημέρωσης ενός μεγάλου κομματιού του πληθυσμού και δη των πιο ευάλωτων ομάδων όπως τα λαϊκά στρώματα και οι ηλικιωμένοι οι οποίοι και εξαρτώνται σε υπερθετικό βαθμό από την τηλεόραση.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η μόνη δυνατή λύση στο πρόβλημα, στο πλαίσιο μια γενικότερης πολιτικής αλλαγής, θα ήταν η εκ βάθρων αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου για τα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ προς την κατεύθυνση αυστηροποίησης των περιορισμών ενάντια στην οικονομική συγκέντρωση και η επανεξέταση της χρήσης των δημόσιων συχνοτήτων.
smyrnaios.net
Το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι ο έλεγχος των ΜΜΕ στην Ελλάδα ασκείται από μια δεκάδα χρηματιστικών πόλων/οικογενειών των οποίων τα συμφέροντα έχουν διακλαδώσεις στο σύνολο σχεδόν της οικονομίας.
Οι σχέσεις των παραγόντων αυτών χαρακτηρίζονται καταρχήν από έναν οξύ ανταγωνισμό σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς αλλά ταυτόχρονα από κοινά συμφέροντα σε άλλους.
Η διαμόρφωση αυτή καταλήγει σε προσωρινές συγκρούσεις και συμμαχίες των οποίων οι πρωταγωνιστές εναλλάσσονται χωρίς όμως να επηρεάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του επικοινωνιακού συστήματος στο σύνολο του.
Εκείνη η δουλειά κυκλοφόρησε σε μορφή εκτενούς κεφαλαίου στο συλλογικό τόμο Ο κόσμος της Τηλεόρασης, υπό την επιμέλεια της Ιωάννας Βώβου, στις Εκδόσεις Ηρόδοτος.
Πέντε χρόνια μετά την πρώτη μου προσπάθεια, εν μέσω κρίσης, επανέλαβα την άσκηση ....
χαρτογράφησης με στόχο να δω αν κάτι άλλαξε στη δομή του ελληνικού μηντιακού συστήματος και στις σχέσεις του με την οικονομική εξουσία.
Όπως μπορείτε να δείτε στον παρακάτω χάρτη τα βασικά χαρακτηριστικά παραμένουν ίδια. Το ελληνικό μηντιακό σύστημα αρθρώνεται γύρω από τον ίδιο μικρό αριθμό χρηματιστικών πόλων/οικογενειών.
Όπως και πριν το 2008, οι κυρίαρχοι παίκτες αντλούν τον πλούτο και την επιρροή τους από δραστηριότητες οι οποίες είτε είναι άμεσα εξαρτώμενες από δημόσιο χρήμα όπως οι κατασκευές (Μπόμπολας), είτε έχουν μονοπωλιακή δομή όπως τα πετρελαιοειδή (Βαρδινογιάννης), είτε επιχαίρουν ιδιαίτερης μεταχείρισης από το κράτος (όπως οι εφοπλιστές Αλαφούζος και Κυριακού).
Με άλλα λόγια, παρόλη την οικονομική κρίση, ο ελληνικός καπιταλισμός και οι μηντιακές του απολήξεις παραμένουν προσκολλημένες σε κρατικοδίαιτες και προστατευόμενες αγορές.
Απόδειξη για αυτό είναι το γεγονός ότι οι νεοεισαχθέντες παράγοντες στο χώρο των ΜΜΕ όπως οι οικογένειες Ρέστη, Κοπελούζου, Γιαννακόπουλου, Μαρινάκη, Κυριακίδη-Λαυρεντιάδη έχουν παρόμοιας υφής δραστηριότητες.
Η δεύτερη αλλαγή είναι το γεγονός ότι τουλάχιστον τέσσερις από τους μεγαλοπαράγοντες των ΜΜΕ είναι υπόδικοι ή φυγόδικοι (Κουρής, Γιαννίκος, Κυριακίδης, Λαυρεντιάδης), σημάδι ότι οι καιροί είναι δύσκολοι ακόμη και για τέτοιου είδους πολυτάλαντους επιχειρηματίες.
Η τρίτη αλλαγή σε σχέση με το 2008 είναι η ανάδειξη του διαδικτύου ως βασικού επικοινωνιακού και οικονομικού επίδικου για την οικονομική εξουσία στην Ελλάδα.
Παρατηρείται μάλιστα το φαινόμενο οι γόνοι πλούσιων οικογενειών να δημιουργούν εταιρείες που παράγουν ενημερωτικούς και ψυχαγωγικούς ιστότοπους (Κοπελούζος, Γιαννακόπουλος κλπ.).
Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και μεγαλοδημοσιογράφοι όπως ο Χατζηνικολάου, ο Ευαγγελάτος και ο Τριανταφυλλόπουλος οι οποίοι δημιούργησαν δημοφιλείς ιστότοπους τα τελευταία χρόνια.
Η τέταρτη αλλαγή σε σχέση με το 2008 είναι η εκατόμβη που επήρθε στις μηντιακές ναυαρχίδες των εν λόγω συγκροτημάτων λόγω της οικονομικής συγκυρίας: χιλιάδες απολύσεις, εκκαθαρίσεις επιχειρήσεων, μη πληρωμή δεδουλευμένων κλπ.
Στην εποχή των ισχνών αγελάδων τα αφεντικά των ελληνικών ΜΜΕ έδειξαν το πιο σκληρό και εκδικητικό του πρόσωπο προς τους εργαζομένους και τους συνεργάτες τους.
Η στρατηγική που φαίνεται να υιοθετούν πλέον είναι η αναδίπλωση τους σε δραστηριότητες οι οποίες είτε μπορούν στο μέλλον να αποφέρουν κέρδη μετά από τη βίαιη αναπροσαρμογή στα νέα δεδομένα (πχ. ραδιόφωνα με χαμηλό κόστος λειτουργίας), είτε συνεχίζουν να είναι χρήσιμες ως μέσα πίεσης προς την πολιτική εξουσία και χειραγώγησης της κοινής γνώμης (ζημιογόνα κανάλια και εφημερίδες).
Αυτό εξηγεί για παράδειγμα την επικείμενη, ιδιαίτερα οδυνηρή, ανακεφαλαιοποίηση του Μέγκα στην οποία θα συμμετέχουν Ψυχάρης, Μπόμπολας και Βαρδινογιάννης η οποία αναμένεται να τους κοστίσει 15 με 20 εκ. Ευρώ.
Τέλος, στην σημερινή συγκυρία ενισχύεται ο ρόλος των τραπεζών οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις προχωρούν σε πλειστηριασμούς ΜΜΕ που ήλθαν στα χέρια τους λόγω χρεών των ιδιοκτητών. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οι πλειστηριασμοί αφορούν και (ληγμένες) άδειες εκμετάλλευσης δημόσιων συχνοτήτων.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται καθαρά ότι υπό τις παρούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει με υγιή τρόπο η δημόσια σφαίρα.
Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα υπάρχει πλέον πλήρης αδυναμία επαρκούς και αντικειμενικής ενημέρωσης ενός μεγάλου κομματιού του πληθυσμού και δη των πιο ευάλωτων ομάδων όπως τα λαϊκά στρώματα και οι ηλικιωμένοι οι οποίοι και εξαρτώνται σε υπερθετικό βαθμό από την τηλεόραση.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η μόνη δυνατή λύση στο πρόβλημα, στο πλαίσιο μια γενικότερης πολιτικής αλλαγής, θα ήταν η εκ βάθρων αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου για τα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ προς την κατεύθυνση αυστηροποίησης των περιορισμών ενάντια στην οικονομική συγκέντρωση και η επανεξέταση της χρήσης των δημόσιων συχνοτήτων.
smyrnaios.net
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου