Στις18 του Μάρτη 1935 το Λα Μπαράκα ,παρουσιάζει μια ειδική παράσταση της Γέρμα στη Μαδρίτη για τους ηθοποιούς.Ο Λόρκα,διευθυντής του περιοδεύοντος Λα Μπαράκα ,πριν την παράσταση κάνει μια ομιλία για το θέατρο:
«Αγαπητοί φίλοι»
Είναι καιρός που πήρα τη σταθερή απόφαση να αποκρούω κάθε είδους τιμητικές εκδηλώσεις, γεύματα και πανηγυρισμούς που γίνονται για το ταπεινό πρόσωπό μου, πρώτο, γιατί νιώθω πως κάθε τι παρόμοιο βάζει ένα λιθαράκι στο φιλολογικό μας τάφο και δεύτερο, γιατί διαπίστωσα πως δεν υπάρχει πιο δυσάρεστο πράγμα από έναν ψυχρό λόγο προς τιμή μας, ούτε και πιο θλιβερή στιγμή απ’ το οργανωμένο χειροκρότημα, ακόμα κι όταν είναι καλόπιστο.
Εξάλλου, πιστεύω πως γεύματα, επίσημα και περγαμηνές φέρνουν κακοτυχία στον άνθρωπο που τα δέχεται. Κακοτυχία και δυστυχία γεννάει η βολική στάση των φίλων που σκέφτονται: «Τώρα ξοφλήσαμε μαζί του». Ένα επίσημο γεύμα είναι μια επαγγελματική συγκέντρωση προσώπων που τρώνε μαζί μας κι όπου βρίσκονται, θέλοντας και μη, οι άνθρωποι που μας αγαπούν λιγότερο.
Για τους ποιητές και τους θεατρικούς συγγραφείς θα οργάνωνα, μαζί με τις τιμητικές εκδηλώσεις, επιθέσεις εναντίον τους και αντεγκλήσεις όπου θ’ ακούγαμε να μας λένε παλικαρίσια και μ’ αληθινή οργή: «Γιατί δεν έκρινες πως αξίζει να κάνεις αυτό; Γιατί δεν κατάφερες να εκφράσεις την αγωνία της θάλασσας σ’ ένα θεατρικό πρόσωπο; Γιατί δεν τόλμησες ν’ αναμετρήσεις την απόγνωση των εχθρών στρατιωτών στον πόλεμο;». Η απαιτητικότητα μ’ ένα φόντο αγάπης αυστηρής τονώνουν την ψυχή του καλλιτέχνη, που χάνει τη λεβεντιά του και καταστρέφεται με την εύκολη κολακεία. Τα θέατρα είναι γεμάτα από απατηλές σειρήνες στεφανωμένες με ρόδα θερμοκηπίου και το Κοινό είναι ικανοποιημένο, και χειροκροτεί βλέποντας καρδιές από πριονίδι και διαλόγους που λέγονται με νάζι, όμως ο δραματικός ποιητής δεν πρέπει να ξεχνά, αν δεν θέλει να ξεχαστεί, τους αγρούς με τις τριανταφυλλιές, που τις δροσίζει η χαραυγή κι όπου υποφέρουν οι εργάτες, και το περιστέρι, που πληγωμένο από μυστηριώδη κυνηγό, χαροπαλεύει μέσα στις καλαμιές χωρίς ν’ ακούει κανένας το κλάμα του.
Αποφεύγοντας τις σειρήνες, τα ψεύτικα λόγια και συγχαρητήρια, δε δέχτηκα καμιά τιμητική εκδήλωση για την πρεμιέρα της Γέρμα, όμως ένιωσα τη μεγαλύτερη χαρά της μικρής συγγραφικής μου ζωής, μαθαίνοντας πως γι’ αυτό το έργο ο θεατρικός κόσμος της Μαδρίτης ζήτησε απ’ τη μεγάλη Μαργαρίτα Σίργου, ηθοποιό με άσπιλη καλλιτεχνική ιστορία, αστέρι φωτεινό του ισπανικού θεάτρου και θαυμαστή ερμηνεύτρια του επώνυμου ρόλου, να δώσει μαζί με το θίασο, που τόσο αξιοθαύμαστα την παραστέκει, μια ειδική παράσταση για να παρακολουθήσει το έργο.
Το θέατρο είναι ένα απ’ τα πιο εκφραστικά και χρήσιμα μέσα για το χτίσιμο μιας χώρας και το βαρόμετρο που δείχνει την ακμή και την παρακμή της. Ένα θέατρο ευαίσθητο και καλά προσανατολισμένο σ’ όλα τα είδη του, από την τραγωδία ως το κωμειδύλλιο, μπορεί να αλλάξει μέσα σε λίγα χρόνια την ευαισθησία του λαού, κι ένα θέατρο εξαρθρωμένο που αντί να ‘χει φτερά φοράει τσόκαρα, μπορεί να εξαχρειώσει και ν’ αποκοιμίσει ένα ολόκληρο έθνος. Το θέατρο είναι ένα σχολείο θρήνου και γέλιου κι ένα βήμα ελεύθερο όπου οι άνθρωποι μπορούν να προβάλλουν ηθικά συστήματα παλιά ή με περιεχόμενο αμφίλογο και να εξηγούν με ζωντανά παραδείγματα, τους αιώνιους κανόνες που κυβερνάνε την ψυχή και το αίσθημα του ανθρώπου. Ένας λαός που δε βοηθάει και δεν υποστηρίζει το θέατρό του, αν δεν είναι νεκρός, είναι ετοιμοθάνατος, όπως και το θέατρο που δεν αποδίδει τον κοινωνικό παλμό, τον ιστορικό παλμό, το δράμα των ανθρώπων και το ειδικό χρώμα της πατρίδας και του πνεύματός της με το γέλιο ή με το δάκρυ, δεν έχει δικαίωμα να λέγεται θέατρο, πρέπει να λέγεται αίθουσα παιχνιδιών ή τόπος για να συντελείται η φριχτή αυτή πράξη που λέγεται «σκοτώνω την ώρα μου». Δεν αναφέρομαι σε κανένα και δεν θέλω να πληγώσω κανένα, δε μιλάω για τη ζωντανή πραγματικότητα μα για ένα πρόβλημα που ‘χει τεθεί χωρίς να βρίσκεται η λύση του.
Ακούω καθημερινά, αγαπητοί φίλοι, να γίνεται λόγος για την κρίση στο θέατρο και πάντα σκέφτομαι πως το κακό δεν είναι αυτό που βλέπουμε, αλλ’ αυτό που βρίσκεται στο βάθος της ουσίας του, δεν είναι κακό επιφανειακό, αλλά με βαθιές ρίζες, είναι με λίγα λόγια, ένα οργανωτικό κακό. Όσο καιρό ηθοποιοί και συγγραφείς θα βρίσκονται στα χέρια επιχειρήσεων αποκλειστικά εμπορικών, χωρίς καμιά δέσμευση και χωρίς κανένα είδους φιλολογικό ή καλλιτεχνικό έλεγχο, επιχειρήσεων που αγνοούν κάθε κριτήριο ή εγγύηση έστω και της παραμικρής αξίας, ηθοποιοί, συγγραφείς και το θέατρο ολόκληρο, θα βουλιάζουν κάθε μέρα και πιο πολύ, χωρίς πιθανή σωτηρία.
Το απολαυστικό ελαφρό επιθεωρησιακό θέατρο, τα κωμειδύλλια κι η κωμωδία με τις χοντράδες, θεατρικά είδη που σαν θεατής τ’ αγαπώ, θα μπορούσαν ν’ αμυνθούν ακόμα και να σωθούν. Όμως το θέατρο σε στίχους, το ιστορικό θέατρο κι η παλιά ισπανική μουσική κωμωδία(zarzuela), θ’ αντιμετωπίζουν όλο και πιο πολλές αντιξοότητες, γιατί, ενώ είναι είδη με μεγάλες αξιώσεις και με προϋποθέσεις που επιτρέπουν πραγματικές καινοτομίες, δεν υπάρχει ούτε το κύρος ούτε το πνεύμα της θυσίας που χρειάζεται για να τις επιβάλει σ’ ένα Κοινό με το οποίο πρέπει να διαφωνήσουμε και σε πολλές περιπτώσεις να το προκαλέσουμε. Το θέατρο πρέπει να επιβάλλεται στο Κοινό κι όχι το Κοινό στο θέατρο.
Γι’ αυτόν το σκοπό, ηθοποιοί και συγγραφείς πρέπει, με αιματηρό αντάλλαγμα, να περιβληθούν με μεγάλος κύρος γιατί το θεατρικό Κοινό είναι σαν τα παιδιά στο σχολείο: λατρεύει το σοβαρό κι αυστηρό δάσκαλο που απαιτεί κι απονέμει δικαιοσύνη και γεμίζει άσπλαχνες καρφίτσες το κάθισμα όπου κάθονται οι επιεικείς και δειλοί δάσκαλοι, που ούτε διδάσκουν ούτε αφήνουν τους άλλους να διδάξουν.
Και είναι δυνατό να διδάξουμε το Κοινό-υπογραμμίζω πως λέω Κοινό όχι λαός. Είναι δυνατό να το διδάξουμε γιατί εγώ ο ίδιος είδα να σφυρίζουν τον Ντεμπυσσύ και το Ραβέλ και παρακολούθησα τις θορυβώδεις αργότερα επευφημίες ενός λαϊκού κοινού για τα έργα που πριν είχαν αποδοκιμάσει. Υπάρχουν συγγραφείς, που επιβλήθηκαν μ’ ένα ψηλό κριτήριο, πιο έγκυρο απ’ αυτό που διαθέτει το συνηθισμένο Κοινό, όπως ο Βέντεκιντ στη Γερμανία, ο Πιραντέλλο στην Ιταλία και τόσοι άλλοι.
Είναι ανάγκη να το κάνουμε αυτό, για το καλό του θεάτρου, για την τιμή και το κύρος των ερμηνευτών. Πρέπει να κρατήσουμε στάση αξιοπρεπή, βέβαιοι πως θ’ ανταμειφθούμε με το παραπάνω γι’ αυτό. Το αντίθετο είναι να τρέμουμε από φόβο και να σκοτώνουμε τη φαντασμαγορία, τη φαντασία και τη χάρη του θεάτρου που ‘ναι πάντα Τέχνη και θα ‘ναι πάντα Τέχνη εξαίσια, μ’ όλο που περνάει από μια εποχή που Τέχνη αποκαλείται ό,τι μας αρέσει μ’ αποτέλεσμα να εξευτελίζεται το θέατρο, να καταστρέφεται η ποίηση κι η σκηνή να μετατρέπεται σε λιμάνι αποκλήρων. Το θέατρο είναι Τέχνη πάνω απ’ όλα. Τέχνη ευγενέστατη, κι εσείς αγαπητοί ηθοποιοί, καλλιτέχνες πάνω απ’ όλα. Καλλιτέχνες απ’ την κορφή ως τα νύχια. Ιδιότητα που αποκτήσατε από αγάπη και κλίση ανεβαίνοντας στο γεμάτο από προσποίηση και πόνο κόσμο της σκηνής. Καλλιτέχνες επαγγελματίες μα και σπρωγμένοι από ανησυχίες. Σ’ όλα τα θέατρα, απ’ το πιο φτωχικό ως το πιο μεγαλόπρεπο, θα πρέπει να γραφτεί η λέξη Τέχνη στην αίθουσα και στα καμαρίνια. Γιατί αν δεν γίνει αυτό, το μόνο που μένει είναι να βάλουμε τη λέξη Εμπόριο ή κάποια άλλη που δεν τολμώ να πω. Και να σέβεστε την ιεραρχία νάχετε πειθαρχία, να κάνετε θυσίες και να νιώθετε αγάπη.
Δε θα ‘θελα να δώσω μαθήματα, γιατί νιώθω πως πρώτος εγώ πρέπει να πάρω. Τα λόγια μου τα υπαγορεύει ο ενθουσιασμός και η σιγουριά. Δεν είμαι ονειροπόλος. Σκέφτηκα πολύ-και ψύχραιμα-όσα νιώθω και, σαν καλός ανδαλουσιανός, κατέχω το μυστικό της ψυχραιμίας γιατί στις φλέβες μου κυλάει πανάρχαιο αίμα. Ξέρω πως την αλήθεια δεν κατέχει αυτός που λέει «σήμερα, μόνο σήμερα» τρώγοντας το ψωμί του κοντά στο τζάκι, μα κείνος που στο ύπαιθρο ήρεμα κοιτάζει μακριά το πρώτο φως της χαραυγής. Ξέρω πως δεν κατέχει την αλήθεια αυτός που λέει «τώρα, αμέσως τώρα», με το βλέμμα καρφωμένο στο κιγκλίδωμα του ταμείου, μα αυτός που λέει «αύριο, αύριο» και νιώθει μα ‘ρχεται η νέα ζωή που πλανιέται πάνω από τον κόσμο».
Από το βιβλίο -έρευνα :Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε Τρεις Διαστάσεις της Άνδρη ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΟΥ - ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ
το κείμενο της ομιλίας από giorgosbalurdos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου