εγκώμια επιταφίου

Με την ονομασία εγκώμια επιταφίου φέρονται στη βυζαντινή υμνολογία - υμνογραφία ειδικά τροπάρια που ψάλλονται κατά τον ΄Όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά την τελετουργία ψάλλονται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, εντός των ναών, λίγο πριν την εκφορά του επιταφίου, όπου μερικά εξ αυτών και επαναλαμβάνονται κατά την εκφορά.

Πρόκειται για 185 σύντομα τροπάρια που παρεμβάλλονται μετά τον 118ο ψαλμό, (ψαλμό του Αμώμου) ακολουθώντας σε τρεις στάσεις.

Η πρώτη στάση σε ήχο πλάγιο α΄ αρχίζει με το εγκώμιο "Η ζωή εν τάφω, κατετέθης, Χριστέ...".
Η δεύτερη στάση σε ήχο πλάγιο α΄ αρχίζει με το εγκώμιο "Άξιον εστί μεγαλύνειν σε τον Ζωοδότην..." και
Η τρίτη στάση σε ήχο γ΄ αρχίζει με το εγκώμιο "Αι γενεαί πάσαι ύμνον τη ταφή Σου προσφέρουσι Χριστέ μου".

Και οι τρεις παραπάνω στάσεις καταλήγουν με το ίδιο τροπάριο - εγκώμιο που ξεκινούν ενώ ο λειτουργών ιερέας ή αρχιερέας θυμιατίζει τον επιτάφιο και από τις τέσσερις πλευρές του. Συνέχεια των εγκωμίων ακολουθούν ευλογητάρια και στιχηρά ιδιόμελα.

Γενικά τα εγκώμια μεταφέρουν κατανυκτική έκπληξη επί του θείου δράματος, την αναπαράσταση του οποίου τιμούν οι Χριστιανοί. Ιστορικά αποδίδονται κυρίως ως λαϊκής έμπνευσης δημιουργήματα που φέρονται σε κώδικες με διάφορες παραλλαγές. Κάποια όμως εξ αυτών διακρίνονται ιδιαίτερα για την αρχαιότητά τους, ως αντιγραφή, από Βυζαντινούς μαΐστορες, των αρχαίων εγκωμίων προς την Περσεφόνη και την θεά Δήμητρα που ψάλλονταν κατά τα Ελευσίνια Μυστήρια, όπως το "Ω γλυκύ μου Έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνο".

πίνακας Θεόδωρου Ράλλη