Γ.Βιζυηνός "ο βαθύς ετούτος άνθρωπος"

Οι οφθαλμοί της επληρώθησαν δακρύων και εγώ εσιώπησα.
Βιζυηνός Γεώργιος
Tο αμάρτημα της μητρός μου

“ο βαθύς ετούτος άνθρωπος ενοποιεί θαυματουργά τις χρονικές εκτάσεις …η ψυχή του (ταυτίζεται με την) ψυχή του τόπου μας … έχοντας μέσα του το θρακικό προζύμι της αγνότερης κοσμοεποπτείας.." Άγγελος Σικελιανός 1949 (σε ομιλία του για τον Γ.Βιζυηνό)





του Γιώργου Ζεβελάκη απο Dim-Art -Ο άνθρωπος που ξενύχτησε τον νεκρό Βιζυηνό

Σήμερα συμπληρώνονται 120 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου πεζογράφου μας στις 15 Απριλίου 1896. Δεν διασώθηκαν, νομίζω, μαρτυρίες λογίων που τον είδαν νεκρό εκτός από εκείνη του Ζαχαρία Παπαντωνίου (Ζ.Π.), δημοσιευμένη μεταγενεστέρως στο Σκριπ. Περιέχεται σε χρονογράφημά του στο οποίο νεκρολογούσε τον ατυχή Νικόλα, υπηρέτη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Καρύτση. Τον υπηρέτη του ναού που έζησε με «το παράπονο του τρελλού κατά της κοινωνίας η οποία τον εβασάνιζε, κατά της πολιτείας η οποία δεν εμπόδιζε την κοινωνίαν να τον βασανίζη». Που πλήρωνε με άγρια πειράγματα από τους λούστρους και τα μαθητούδια των δημοτικών σχολείων, τη μονομανία του να σαρώνει με μια μακριά σκούπα τα πεζοδρόμια της γειτονιάς. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου θυμάται:

"Όταν απέθανεν ο Βιζυηνός τον έφεραν από το φρενοκομείον την νύκτα εις τον ναόν του Αγίου Γεωργίου και τον άφησαν εκεί σε μια γωνιά, έρημον, συντροφευόμενον μόνον από την λαμπάδα που έρριχνεν ανησύχους λάμψεις εις το φέρετρον και εγέμιζε με κινουμένας σκιάς το βάθος του ναού. Ολίγους ψυχικούς σεισμούς έχω αισθανθή ωσάν εκείνον που μου έφερεν η θέα του ποιητού νεκρού και παντέρημου μέσα εις την εκκλησίαν, φρικωδώς αγνωρίστου μετά τεσσάρων ετών βάσανον εντός των τοίχων του φρενοκομείου, του πολυθρηνήτου τραγουδιστού των «Ατθίδων Αυρών». Ενώ δε εκυττάζαμεν άφωνοι εγώ και ένας συνάδελφός μου τον Βιζυηνόν καταμόναχον μέσα εις την εμπνέουσαν ρίγη νυκτερινήν ερημίαν του ναού, επρόβαλον δύο υαλώδεις οφθαλμοί από το σκότος, και μετ’ ολίγον η λαμπάς του φερέτρου εφώτισεν εμπρός μας έναν άνθρωπον αλλόκοτον. Ήτο ο τρελλός υπηρέτης της εκκλησίας. Ο τρελλός αυτός εσυντρόφευεν όλην την νύκτα τον Βιζυηνόν"

(Εφημερίς Σκριπ, 13 Απριλίου 1898)

Δημήτρης Γκιώνης από Ελευθεροτυπία : Το πικρόν της ζωής του ταξείδιον 

Είναι δυνατόν ένας ανεκπλήρωτος έρωτας να οδηγήσει έναν άνθρωπο -και μάλιστα επιφανή λόγιο- στο φρενοκομείο και στο θάνατο; Πρόκειται για επιπόλαιη εκτίμηση. Προφανώς υπάρχει προδιάθεση, που με κάποια αφορμή εκδηλώνεται μ' αυτή τη δραματική κατάληξη.

Ποιητής - πεζογράφος

Είναι η περίπτωση του Γεωργίου Βιζυηνού, που 115 χρόνια από το θάνατό του (15 Απριλίου 1896, στα 47 του), έχει επιβιώσει ως ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες, τα έργα του οποίου διαβάζονται, παρουσιάζονται σε θεατρικές, κινηματογραφικές, τηλεοπτικές μεταφορές - διδάσκουν και τέρπουν. Εργα που συνδυάζουν «με πρωτότυπο και αριστουργηματικό τρόπο τη ρεαλιστική με την ψυχογραφική εμβάθυνση» (κατά το λήμμα του «Λεξικού Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. «Πατάκη»).

Ως ποιητής, και μάλιστα βραβευμένος, ξεκίνησε και ήθελε να καταξιωθεί, αλλά τελικά είναι ο πεζογράφος που επικράτησε. «Χωρίς διάθεση παραδοξολογίας, θα μπορούσα να πω ότι η πνευματική ιστορία του Βιζυηνού είναι η ιστορία ενός ποιητή που αποδεικνύεται πεζογράφος», γράφει ο Παναγιώτης Μουλλάς («Το νεοελληνικό διήγημα και ο Γ. Βιζυηνός»). Τα ποιήματά του, ωστόσο, παιδικά σ' ένα μεγάλο μέρος, σημάδεψαν τα μαθητικά μας χρόνια - μερικά και ως τραγούδια, μαζί με άλλα, μελοποιημένα από συνθέτες, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Σπανός («Παιδί μου ώρα σου καλή») και ο Νίκος Ξυδάκης.

«Το αμάρτημα της μητρός μου», «Ποίος ο φονεύς του αδελφού μου», «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον», «Ο Μοσκώβ Σελήμ», τα γνωστά του διηγήματα-διαμάντια («Ελληνα Ντοστογέφσκι», τον αποκαλεί ο Αγγελος Σικελιανός), με μια θελκτική καθαρεύουσα (και το κρίμα στο λαιμό όσων ρέπουν προς τους μεταγλωττισμούς), με τους διαλόγους μεταξύ απλών ανθρώπων στη δημοτική - που σημαίνει ότι γνώριζε άριστα και τις δύο.

Δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχής ο βίος του - που ενδιαφέρει περισσότερο εδώ. Γεννημένος στη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, ορφανός από πατέρα στα 5 του, κατάφερε ωστόσο, προστατευόμενος, να σπουδάσει, κυρίως στο εξωτερικό, αρχικά σε θρησκευτικές σχολές, στη συνέχεια φιλοσοφία, για να καταλήξει υφηγητής φιλοσοφίας στην Αθήνα και καθηγητής δραματολογίας στο Ωδείο. Εκεί και η δεκατετράχρονη μαθήτρια Μπετίνα Φραβασίλη, πλατωνικός του έρωτας.

Στο φρενοκομείο

«Ολα τα όνειρα συγκεντρώνονται επάνω της. Ο παλιός κλονισμός έχει βαθειά ταράξει τη διανόηση του ποιητού», γράφει ο Νικόλαος Βασιλειάδης («Εγκώμιον Γ. Βιζυηνού»). Η κατάστασή του με τον καιρό χειροτερεύει. Ηταν τον Μάρτιο του 1892 να του γίνει μια εκδήλωση στον «Παρνασσό». Μια εβδομάδα νωρίτερα όμως, καταλαμβάνεται από κρίση: «Ηταν στην όψη ωχρός, είχε φυσιογνωμίαν αγριωπά αλλοιωμένην, στα μαύρα μάτια του σαν ένας κόσμος ξωτικός να σπιθοβολούσε και να ζητή να τον αφήσουν μόνον, να πάγη στην παρθένα ερωμένη του και να στιχουργή προχείρους στίχους, να ζητή άνθη, πολλά άνθη, να ράνη, να στεφανώση τους γάμους του». Ο δρόμος για το φρενοκομείο είχε ανοίξει. Για τον κόσμο των γραμμάτων ήταν πλέον νεκρός. Αλλά είχε και καλές στιγμές.

Σε τέτοιες στιγμές έγραψε το ποίημα που αρχίζει με το στίχο «Μέσ' στα στήθια μου η συμφορά» και καταλήγει με το περίφημο δίστιχο «μετεβλήθη εντός μου / και ο ρυθμός του κόσμου...». Εκεί στο Δρομοκαΐτειο άφησε την τελευταία του πνοή («συνεπεία μαρασμού, τελευταία περίοδος προϊούσης γενικής παραλύσεως», ενώ αναφέρεται και μια σύφιλη, που είχε αρπάξει στη Γερμανία). Ιδού πώς περιγράφει τις τελευταίες του ημέρες ο Γεώργιος Δροσίνης («Απαντα», «Σκόρπια φύλλα της ζωής μου», τ. 7ος, φιλολογική επιμέλεια Γιάννη Παπακώστα, ΣΔΩΒ):

«Τρελός ησυχώτατος, εντελώς ακίνδυνος, και γι' αυτό τον άφηναν να περιφέρεται ελεύθερα μ' έναν φύλακα γύρω στα πεύκα. Δεν είχε συναίσθηση της καταστάσεώς του κ' ενόμιζε πως αυτός ήτον ο φύλακας κι' ο φύλαξ ήτον ο τρελός, που τον είχαν εμπιστευθή στη φύλαξή του. Και τον παρηγορούσε, πως θα γίνη καλά γρήγορα και πως, όταν θα γυρίση στην κοινωνία, θα του δώση θέση στα μεταλλεία του! Γιατί μέσα στην τρέλα του είχε καρφωτή ιδέα για κάποια μεταλλεία δικά του στη Θράκη, που θα τον έκαναν αφάνταστα πλούσιον!

»Τον θάψαμε οι φίλοι του σε τάφο, που παραχώρησεν ο Δήμος Αθηναίων, κοντά στο μεσημβρινό μαντρότοιχο του Νεκροταφείου, λίγο παρέκει από το Λυσικράτειο μνημείο Καραπάνου. Η Ιφιγένεια Συγγρού, που τον συμπαθούσε πολύ, μας έδωσεν όσα χρειάστηκαν για να εξασφαλίσωμε τον τάφο με μια μαρμάρινη πλάκα κ' ένα μαρμάρινο περίζωμα. Θέλαμε να χαράξωμε και κάτι από τους δικούς του στίχους κι' ο Παλαμάς το διάλεξε:

»Κι' αντηχούνε στη μαύρη σιγή / τα πικρά, τα πικρά μου τραγούδια».*

Η Φωτογραφία και το βιογραφικό απο το Εθνικό Κέντρο βιβλίου ..

Απο Ποιητικά πρωτόλεια Γεωργίου Βιζυηνού
Ὁ φιλομαθὴς πτωχός (1872 Αὐγούστου 30)

..Δὲν σᾶς ζητῶ οὔτε ψωμί,
οὔτ᾿ ἕνα ῥοῦχο στὸ κορμί·
Διψῶ! διψῶ τὴ θεία
ἀληθινὴ Παιδεία!

ΥΓ. Ο  Άγγελος Σικελιανός καθώς και ο Κ.Παλαμάς έπαιξαν σημαντικό ρόλο, στη διάσωση ο πρώτος και στην επανατοποθέτηση ο δεύτερος του έργου του Βιζυηνού.
Ο Παλαμάς ήταν ο κυματοθραύστης που το έσωσε από το ολοκληρωτικό ναυάγιο, με κείμενά του από το 1892 ως το 1934.